Lost in translation: nationale verschillen bij tv-vertalingen

Waarom is de Amerikaanse sitcom The Nanny anders vertaald in het Frans dan in het Italiaans? En hoe komt het dat de grappen van Friends niet werken als ze uit de mond van de Poolse voice-over komen? Giselinde Kuipers analyseerde de verschillen tussen vertalingen van geïmporteerde televisieprogramma’s, zoals Amerikaanse sitcoms, in vier Europese landen (Frankrijk, Italië, Nederland en Polen).

Ze wil met haar onderzoek verklaren hoe vertalingen tot stand komen, en hoe nationale verschillen in het sterk gemondialiseerde mediaveld blijven bestaan. De resultaten van haar onderzoek zijn onlangs gepubliceerd in het gerenommeerde vakblad American Sociological Review.

American Sociological Review staat bekend als het meest prestigieuze tijdschrift binnen de sociologie. Dat een Nederlandse wetenschapper hierin publiceert is bijzonder, aangezien vooral Amerikanen met hun onderzoek in het blad staan. Daarnaast is het speciaal dat het om een kwalitatief/etnografische studie gaat, terwijl bijna alle andere artikelen kwantitatief zijn.

Kuipers maakte gebruik van verschillende methodes zoals interviews met vertalers, observaties in vertaalstudio’s, een etnografische analyse en een survey. ‘De internationale verspreiding van mediaproducten zoals films en tv-series, vooral uit de Verenigde Staten, wordt veelvuldig bestudeerd. Vaak wordt bij zulk onderzoek echter niet gekeken naar het feit dat deze culturele producten worden vertaald, terwijl dit wel van grote invloed is op de perceptie van deze tv-series of films,‘ vertelt ze.

Kuipers toont aan dat er zelfs in een intens geglobaliseerd mediaveld nog steeds grote verschillen tussen landen bestaan. ‘Het sterke nationale karakter van de vertaalnormen verbaasde me. Ik verwachtte een grotere overeenkomst tussen de verschillende landen. Het spreekt theorieën tegen die één grote wereldcultuur voorspellen.’

Zo worden Amerikaanse sitcoms  - zoals The Nanny of Friends - in de door Kuipers onderzochte vier landen op een andere manier vertaald. In Frankrijk en Italië wordt de originele serie gedubd. Daarbij worden de verschillende karakters door andere stemacteurs vertolkt. De Fransen blijven het dichtst bij het origineel; in Italië wordt de inhoud vaak aangepast. De gedubde show is daar bijna een heropname van de tv-show. In Nederland worden tv-series ondertiteld, terwijl buitenlandse televisieseries in Polen worden vertaald door een voice-over.

Kuipers presenteert een model waarmee ze het voortbestaan van nationale vertalingssystemen verklaart. ‘Ik laat zien hoe verschillen in het vertalingswerk tot stand komen. Dit gebeurt door een spel van factoren op vier niveaus: technologie, en organisatorische, nationale en transnationale velden. Op elk level zijn verschillende instituties invloedrijk in de vorming van nationaal specifieke vertaalnormen en -praktijken.’

Kuipers draagt met dit artikel bij aan het begrip van globalisering, oftewel mondialisering. Ze vindt dat mondialisering, hoewel het vaak over het hoofd wordt gezien, niet kan zonder vertaling. Kuipers laat zien dat veel dingen die in onze geglobaliseerde wereld hetzelfde lijken te zijn, zoals vertaalde versies van een Amerikaanse sitcom, toch erg van elkaar kunnen verschillen.

‘Mijn onderzoek wijst ons op de mogelijkheid dat wat als world culture wordt gezien, aanzienlijke nationale variatie kent. Aan de hand van het voorbeeld van vertalingen van audiovisuele producten laat ik zien welke mechanismen ervoor zorgen dat nationale verschillen blijven bestaan. Er is dus niet zoiets als ‘het mondiale’ dat overal ter wereld hetzelfde is. In plaats daarvan zijn er uiteenlopende nationale versies van ‘het mondiale’. Ik laat zien hoe deze ‘nationale versies’ van gemondialiseerde verschijnselen  opkomen en blijven bestaan,’ aldus Kuipers.